Niemieckie Lekcje Czytania – popularyzacja literatury

Cykl Lekcji Czytania ma na celu popularyzację literatury. To społeczna akcja, którego współorganizatorami są Goethe Institut Krakau i Fundacja Tygodnika Powszechnego. Ma ona na celu budzenie zainteresowania literaturą przez rozmowy o wybranych tekstach z wybitnymi twórcami. Tym razem 17 października b.r. odbyła się Niemiecka Lekcja Czytania – spotkanie uczniów z klasy 4g z krytykiem literackim Michałem Sowińskim, związanym z Tygodnikiem Powszechnym i Festiwalem Conrada. Tekstem, który był pretekstem do dyskusji, między innymi o roli sztuki w czasie wojny, był fragment powieści Tyll Daniela Kehlmanna austriacko-niemieckiego pisarza, eseisty i dramaturga. Polski przekład książki autorstwa Urszuli Poprawskiej ukazał się w 2022 r. w Wydawnictwie Literackim. W kontekście literaturoznawczym Kehlmann został określony, jako „magiczny realista”. Jego powieści osiągnęły międzynarodowy sukces a Die Vermessung der Welt (Rachuba świata) stała się jednym z największych niemieckich bestsellerów XXI. w. Mimo to Kehlmann jest mało znany polskim czytelnikom a jego literatura nie zyskała popularności w Polsce.

W opisie książki czytamy… Bestseller tygodnika Spiegel. Ponad pół miliona sprzedanych egzemplarzy. Powstaje serial Netflixa na podstawie książki. Prawa sprzedane do ponad 30 krajów […] powieściopisarz Daniel Kehlmann posłużył się znanym od stuleci motywem Dyla Sowizdrzała, by skonstruować świat, w którym przyszedł czas szaleńców. Próżno szukać w nim przewidywalności i logiki. Zamieszkują go postacie opętane lub nawiedzone, fanatycy i oszuści, a władzę sprawują ludzie, którzy z bliska okazują się małymi, chciwymi, okrutnymi, niebezpiecznymi, śmiesznymi i strasznymi zarazem kreaturami. Żaden z bohaterów Tylla nie jest taki, jakim wydaje się na początku. W każdym rozdziale tej powieści tytułowy bohater pojawia się niejako w tle, jest obserwatorem i katalizatorem wydarzeń, w których możemy się przeglądać jak w wielkiej metaforze. U Kehlmanna fascynuje nieustanne współistnienie atmosfery grozy i komizmu, okrucieństwa i żartu. Tyll przywodzi na myśl Bruegla lub Boscha, następnie efekt krzywych luster, w końcu też atmosferę szalonego lunaparku, którym zdaje się być świat.
Ciekawym wydaje się opinia uczestników wydarzenia. Jak pisze Zofia Kuc Spotkanie z Panem Michałem Sowińskim było dla mnie bardzo pozytywnym przeżyciem. Na zajęciach nie czułam presji, atmosfera była inspirująca, dawała swobodę wypowiadania się. Wykładowca mówił ciekawie i zachęcał wszystkich do rozmowy. Cieszę się że mogłam uczestniczyć w dzisiejszych zajęciach, ponieważ tekst który omawialiśmy był intrygujący choć niełatwy, a interpretacja redaktora pomogła mi dostrzec inne aspekty fragmentu książki, a szerzej życia społecznego.
Dyskusja skoncentrowała się na postrzeganiu świata jako teatralizacji życia. Postawiono pytanie dlaczego jest ona tak ważna. Czy jest ratunkiem, w bezwzględnym świecie konfliktów na poziomie wojen, relacji ludzkich? Czy teatr pokazuje coś prawdziwszego niż zwykłe życie? Czy stwierdzenie, że życie ma w sobie element sztuczności, który być może jest ważniejszy od prawdziwości jest trafne? W końcu – kiedy jesteśmy prawdziwsi na scenie czy w życiu? Konkluzja może być zaskakująca. Teatr może ukazać prawdziwe oblicze, w przeciwieństwie do życia, które często ukazuje zakrytą twarzy. Prosta próba opisu bezwzględnego świata przez literaturę jest niemożliwa, ale sposób deskrypcji zawierający ironię może być ratunkiem. Teatralność życia nie postrzegana jako opozycja do prawdziwego życia, lecz zrozumienie że każdy rodzaj relacji ma pierwiastek teatralności, sztuczności a im wyższy poziom relacji tym teatralność jest „gęstsza”. Dostrzeżenie sztuczności relacji jest postrzegane oczyszczająco, jest wentylem bezpieczeństwa. To właśnie Kelmann próbuje pokazać w swej powieści.
Postawione pytania podczas spotkania z uczniami: Jak opowiedzieć o przemocy? W jaki sposób konfrontować się z brutalnością? Jak przygotować ludzi? Czy w ogóle jest to możliwe? Jak wygląda śmierć? Czy to jest tak, że można umrzeć i… wstać? Jaki jest świat ukazany przez autora? zachęcały do wytrącenia z równowagi, budowania klimatu refleksji. Mniej ważne było uzyskanie odpowiedzi. Była to lekcja uczenia myślenia w  świecie, który nie jest prosty i wymaga namysłu.

opieka: prof. Anna Czepiec-Mączka, prof. Michał Kózka